#Dopamin Nedir? Ne İşe Yarar?

Dopamin, nöron olarak isimlendirilen beyin sinir hücreleri arasında sinyal iletiminden sorumlu olan nörotransmitlerdir. Dopamin nöronları aktif olduğunda çok az nöron tarafından salgılanır. Dopaminin salınımı ile görevli olan VTA nöronları bazen antidepresan kullanımı gibi birtakım durumlarda daha aktif bir hale gelebilir. Hafıza, ruh hali, depresyon, öğrenme, konsantrasyon, uyku düzeni ve motor kontrol gibi yaşamımızı doğrudan etkileyen çoğu beyin fonksiyonları, VTA tarafından yeterli dopamin salgılanmasına bağlıdır.

Dopamin ne işe yarar?

Dopaminin vücudumuzdaki fonksiyonları saymakla bitmeyecek kadar fazladır. Hemen hemen beynin tüm çalışmalarında belirleyici olan merkezi bir güç kaynağıdır ve eylemlerimizin ve diğer insanlarla olan ilişkilerimizin ardında yatan ana etmendir.

Dopaminin en temel görevlerini ise aşağıda bulabilirsiniz:

Dopamin ve hareket kabiliyeti

Beyin tarafından kontrol edilen tüm hareketlerimiz, beynimizdeki bazal gangliya gözetiminde gelişir. Ancak bazal gangliyaların düzgün ve verimli bir şekilde çalışabilmesi adına öncelikle komşu nöronlardan yeterli miktarda dopamin salgılanması gerekir. Yeterli dopamin miktarının bazal gangliyaya ulaşmaması durumunda ise hareket kabiliyetlerimizde kısıtlanma, hareket koordinasyonunda bozukluk ile karşılaşabiliriz.

Dopaminin fazla miktarda salgılanması ise vücudun gereksiz hareketler yapmasına neden olabilir. Örneğin halk arasında ‘tik’ olarak bilinen ve kontrol edilemeyen tekrarlayan hareketlerin temel nedeni dopaminin nöronlar tarafından aşırı miktarda salgılanmasıdır.

Dopaminin hafıza ve öğrenmeye etkisi

Düşünme ve bellekle ilgili olan prefrontal korteks, çoğu zaman dopamin ile ilişkilidir. Prefrontal korteksteki dopaminin miktarındaki ufak iniş çıkışlar bile belleği doğrudan ve önemli ölçüde etkiler. Öğrenme süreçlerinin yanı sıra, bilgilerin nasıl ve ne şekilde saklandığı üzerinde de dopaminin etkisi vardır.

Ödül merkezine bağlı olan dopamin, ödülle ilişkili olan olayları daha kolay bir şekilde hatırlamamıza ve ödülle ilgili bilgileri belleğimizde saklamamıza yardımcı olur. Ayrıca sevdiğimiz bir aktivite ile ilgilendiğimiz zamanlarda prefrontal korteks tarafından salgılanır.

Bu durum bize keyif veren her aktiviteyi ya da bilgiyi hatırladığımızda beynimizden dopaminin salgılanmasını tetikler. Dopaminin hafıza ve öğrenme süreciyle ilişkisinden yararlanmak isteyen öğretmenlerin öğrenci motivasyonunu arttırıcı bir şekilde ders işlemeleri gerekir. Heyecanlı ve öğretici ders bilgi ve içerikleri, ödüllendirme yöntemi ile öğrencilerdeki dopaminin seviyelesi arttırılabilir.

Sonuç olarak öğrenciler, derste öğrendikleri bilgileri hafızalarına daha istekli bir şekilde kaydeder ve dersleri daha iyi öğrenebilirler.

Dopaminin dikkat ve odaklanmaya etkisi

Odaklanma ve dikkat üzerinde de belirleyici olan dopamin, kendinizi belli bir konu ya da nesneye odaklayabilmenizi sağlayan optik sinirlere yanıt vererek çalışır. Prefrontal korteksteki dopamin yetersizliği ve düşük dopamin konsantrasyonu, dikkat ve odaklanma güçlüğü çekmenize neden olabilir.

Dopamin algıyı nasıl etkiler

Algılama üzerinde de etkili olan dopamin, deneyimlerimizi ve yaşadığımız olayları nasıl algıladığımızı belirler. Keyifli olduğumuz anlarda serbest bırakılan dopamin, ilerleyen süreçte bu keyifli aktiviyeti tekrar yapmak istememize neden olur. Örneğin, sevdiğimiz yiyecekleri tekrar yemek istememizin, cinsel birlikteliklerden haz almamızın nedeni dopamindir. Kısacası dopamin de tıpkı serotonin hormonu gibi eylemlerimizden keyif ve haz almamıza olanak tanır.

Dopamin, stres ve heyecan

Dopamin, bize heyecan veren ya da ani strese neden olan durum ve olaylarla karşılaştığımızda da yüksek miktarda salgılanır. Bu yüzden aşırı miktarda dopamin salgılanımı, kişide stres, anksiyete ve gerginliği beraberinde getirebilir.

Dopaminin ruh haline etkisi

Zevk ve keyif hislerini açığa çıkaran bir kimyasal olan dopamin, ruh halimiz üzerinde belirleyicidir. Bazı olaylardan neden keyif alırken bazılarından nefret ettiğimiz, dopamin ile açıklanabilir. Mutluluk molekülü olarak adlandırılan dopamin, serotonin ve norepinefrinle birlikte depresyonu tetikleyebilir.

Dopamin bağımlılığa neden olur mu?

Kokain ve amfetamin gibi ilaçlar, beyindeki dopamini salgılayan nörotransmitleri hedef alırlar. GABA isimli nörotransmitleri taklit ederek, nöronlar arasındaki iletişimi yavaşlatan alkol, kokain ve diğer uyuşturucular; aynı zamanda kişide bu maddeleri yeniden alma isteği yaratırlar.

Dopaminin uyku düzenine etkisi

Gündüzleri daha çok salgılanan dopamin, akşam geç saatlerde daha az miktarda salgılanır. Bu durum ise kişinin geceleri uyku gelmesine neden olur. Parkinson hastalarının her daim uykuya meyilli olmalarının nedeni beyinleri tarafından dopaminin yetersiz miktarda salgılanmasıdır. Dopaminin aşırı salgılandığı psikoz, nevroz ve şizofren hastalarında da uykuya eğilim görülür. Bunun nedeni ise yükselen dopamini düşürmek amacıyla kullandıkları antidepresan gibi ilaçlardır.

Dopamin motivasyonu nasıl etkiler?

Ödül almak ve güzel şeyler elde edebilmek adına serbest kalan dopaminin yetersizliğinde kişide motivasyon kaybı görülür. Bu nedenle motivasyon ve kişisel başarı üstünde önemli etkileri vardır.

Dopamin ve yaratıcılık

Yaratıcı insanlarda daha fazla miktarda salgılanan bu kimyasal, bu kişilerin farklı problemleri çözebilmelerini ve olaylar karşısında farklı bir bakış açısı geliştirebilmelerini sağlar.