#Seyredilene Bakmak

John Berger bakışın egemenliğini anlatırken: “Yalnızca baktığımız şeyleri görürüz. Bakmak bir seçme edimidir. Bu edimin sonucu olarak gördüğümüz nesne-her zaman elimizle dokunabileceğimiz bir nesne anlamında olmasa da ulaşabileceğimiz bir alana getirilmiş olur” der. Nitekim arzunun egemenliğinde olan bakış, seyirlik nesne üzerindeki egemenliğini seyrederek kurar. Bu seyir, yüklendiği özneye ya da nesneye göre gözlemci bakışın ötesine geçerek dikizci bir yapıya dönüşür.

Sanat tarihi boyunca resmedilen eserlere baktığımızda seyirlik alan, kadın figürlerin yer aldığı kompozisyonların etrafında gelişmiştir. Gösterge-gösteren ve gösterilen etrafındaki yapıda gösterilen olan kadın, seyirlik yapıya dönüşerek artık özne olamaz. Luce İrigiay’ın da dediği gibi: “Bakış egemenliğini kurduğu anda beden maddiliğini yitirir.“

Jean Leon Gerome’nin Roma’da Köle Pazarı adlı eseri de seyreden-seyredilen ilişkisi açısından oldukça önemli bir eserdir.  Resmin merkezinde yer alan kadın figür, bakışın alımlayıcısı olarak ışığı üzerine toplamıştır. Normalde nü figürlerde alışık olduğumuz pudica(latince pudendustan gelen kelime; utanç ya da cinsel organ anlamına gelir) duruşu yerine,  genelde elleriyle kasık bölgesini örten figürlerin aksine gözlerini kapatmaktadır. Utancın simgesi bu tabloda gözlerdir. Bakmaktan, seyredilmekten utanan gözler…

“Çıplak kadın resmi yapılıyordu çünkü çıplak kadına bakmaktan zevk duyuluyordu.” John Berger

Figürün çevresine bakıldığında çocuk yaşta olan üç çıplak kişi daha vardır. Yerde oturmuş, masanın kenarında ve ayakta yer alan kadının kara çarşafına tutunmuş şekilde… Figürlerin çıplaklığı resimdeki konumları gereği daha geri plandadır. El hareketinden ve giyiminden anlaşılacağı üzere köle taciri olan kişi pazarlık yaparken, hemen masanın arkasındaki figürlerin bir şeyler yazıp, düşündüğü görülür.( Belki de pazarlığın muhasebesini yapmaktadırlar.) Yine en arkada yer alan kalabalık bir grup yer almaktadır. Gözümüze çarpan siyah tenli figürle arkadakilerin de köle olduğu düşünülebilir.

Resimdeki önemli bir detay da köle taciriyle pazarlık yapan figürlerdir. Sırtı bize dönük olarak resmedilen figürlerin bakışları merkezdeki kadın yerine köle tacirine odaklanmıştır. Burada merkezi konumda olan başkaları daha vardır; kuşkusuz bu resmin izleyicileri olan bizleriz. Sırtı dönük, bakışları kadından ayrı bir noktada toplanmış figürlerin aksine, bizler merkezdeki çıplaklıkla yüz yüze geliriz. Seyredilen, özne olmaktan uzaklaşmış kadının bir diğer alımlayıcısı(dikizcisi) da bizler oluruz. Böylelikle seyredilene bakarak resmin içerisine dahil oluruz.

“Nü resim seyirciye göre yapılmıştır ve seyirci erkektir.” John Berger

Not: John Berger’e dair sözlerin yer aldığı kısımlar Görme Biçimleri adlı kitaptan alıntılanmıştır.

MSGSÜ Sanat Tarihi bölümü mezunu.


Kültür sanat editörlüğü ve yazarlığı yapıyor. Tiyatro ve performatif sanatlar ile uğraşıyor.


Sanat Karavanı Yazarı.