#Güneş Saati Nasıl Çalışır? #Bilim #Science #BB

Güneş saatinin kullanılması M.Ö. Mısırlılar ile başlamıştır. Mısırlılar, güneşin her gün belirli bir saatte doğduğunu ve battığını gözlemlemiş ve doğuş ve batış saatlerini tam olarak belirlemek için güneş saatini icat etmiştir. Güneş saatinin çalışma prensibinde güneşin gökyüzündeki hareketleri baz alınmıştır.

Güneş saati nasıl çalışır? sorusuna cevap vermek gerekirse; öncelikle bu konuda söylenmesi gereken güneş saatinin adından da anlaşılacağı gibi güneşin hareketlerine göre çalışıyor olmasıdır. Burada saatin tam olarak istenen şekilde kullanılmasında aynı zamanda gölgeden de faydalanılmıştır. Güneş saati yapmak ve genel olarak basittir. Uygun bir yere belirli bir uzunlukta çubuk dikilmekte ve etrafına sayılar yazılmaktadır. Zaman ilerledikçe çubuğun gölgesi yer değiştirmekte ve gölgenin en kısa olduğu an öğle vakti olarak kabul edilmektedir. Herkesin bildiği gibi güneş öğle vaktinde dünyamıza dik açıyla gelir ve bu durum güneş saati çubuğunun en kısa göründüğü an olarak karşımıza çıkar.

Güneş Saati Tarihçesi

Güneş saati her ne kadar Mısırlılar tarafından icat edilmiş olsa da saati geliştiren Yunanlılar olmuştur. Saatin kullanımında genelde güneşin doğuşundan batışına kadar olan zaman aralığı ölçülmüştür. Gece saatlerinde ise ölçüm yapılamamıştır. Yunanlılar, gnomon adı da verilen bir çubuğun etrafına güneşin doğması ile sayılar yazmış ve bunun ardından güneşin batışına kadar geçen zaman aralığına da sayıları yerleştirmiştir. Bu şekilde gün içerisinde geçen zaman ölçülmeye çalışılmış ve İslamiyet’in de gelişi ile Müslümanlar namaz saatlerini güneş saati sayesinde belirlemeye başlamıştır. Ayrıca güneş saatini gelişiminde Müslümanlar etkin rol oynamıştır. Bunların yanı sıra pek çok tarihi camide güneş saati bulunduğunu söylemek mümkündür. Hatta günümüzde en çok güneş saati bulunan şehir İstanbul’dur. Aşağıda İstanbul’da yer alan camilerdeki güneş saati listesini görebilirsiniz.

• Süleymaniye camii
• Fatih Camii
• Sultan Ahmet camii
• Büyük valide camii
• Laleli camii

Eski zamanlarda Yunanlılarda değişik güneş saatleri kullanılmıştır. M.Ö. konik kesit olarak icat ettiği saat ile Pergalı Apollonius, oldukça hassas ölçümler yapmayı başarmıştır. Bunun yanında Ptolemi ile özel olarak yapmış olduğu düzenek ile gölgeleri birtakım farklı eğik düzlemlerde göstermiştir. Her iki çalışma da güneş saatinin geliştirilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Gün içerisinde saatin daha hassas bir şekilde tahmin edilmeye başlanması Apollonius ile başlamış ve bunun ardından başka toplumların da geliştirmeye devam etmesi ile zaman tahmini konusunda oldukça önemli bir noktaya gelmştir.

Diğer yandan Müslüman Araplar, güneş saatine oldukça fazla önem vermiş ve yatay, düşey ve eğik olacak şekilde farklı türlerini geliştirmeyi başarmıştır. Güneş saatini geliştirirken trigonometriden yaralanmışlar ve bu şekilde hem düzeneği hem de üretimini kolaylaştırmışlardır.  M.S. 13. Yüzyıla gelindiğinde Ebü’l-Hasan saat çizgilerinin konik ve silindirik gibi yüzeylerde belirtilmesi adına çeşitli çalışmalar yapmıştır. Hatta mevsimler içi eşit saat uygulamasının Ebü’l-Hasan tarafından ortaya atıldığı söylenmektedir.

Geçmişte bu tür uygulamaların yapıldığı güneş saati, mekanik saatlerin üretilmesi ile kendisine olan ilgiyi kaybetmiş ve yerini mekanik saatlere bırakmıştır. Günümüzde sadece cami duvarlarında geçmişten bugüne uzanan eserler olarak varlığını sürdürmektedir. 19. Yüzyıla kadar güneş saatinin oldukça geniş bir kullanım alanına ulaştığını söylemek mümkündür. Ancak 19. Yüzyıldan sonra sadece bir süs ve mimari yapılarda tarihi eser olarak kalmıştır.

Güneş Saati Nasıl Yapılır?

Günümüzde güneş saati yapmak oldukça kolaydır. Öncelikle güneş alan bir yere daire çizilir ve bunun ardından dairenin çapının ¼’ü kadar uzunlukta olacak şekilde bir çubuk dikilir. Çubuğun gölgesi sabah saatlerinde en uzun şeklini alır, öğle vaktinde ise en kısa haline gelir. Bunun nedeni güne ışınlarının öğle vaktinde dünyaya en dik açı ile vurmasıdır. Hal böyle olunca çubuğun gölgesi ise en kısa şeklini alır. Zaman ölçümü içinse öncelikle saate bakılır ve buna göre daire çevresine eşit aralıklar sahip olacak şekilde sayılar yazılır. Bunun ardından geçen zaman içerisinde çubuğun gölgesine göre saati belirlemek mümkün olur. Ancak gece olduğunda ve güneş battığında saati tahmin etmek zor olabilir. Bu nedenle güneş saati adından da anlaşılacağı gibi genelde gündüz saat tahmini yapma konusunda etkili bir zaman ölçüm aracıdır.