Neandertaller zihinsel olarak insana eşdeğer mi?

İspanya, El Castillo’da bir mağarada bulunan yukarıdaki resimleri Neandertaller yapmış olabilir. Bu yıl içinde doğruluğu anlaşılacak bu iddiaya göre Neandertallerin de hayalgücü ve mecazi düşünme yeteneği bizden az değil. Aramızda sadece kültür farkı var.

Neandertallerin zihinsel yetenekleriyle ilgili tartışmalar aslında yıllardır sürüyor. Neandertaller, milattan önce 300.000 yıllarında Avrupa’ya gelmiş insana benzer bir türdü. İnsanlara göre daha kısa boylu, daha geniş vücutlara sahiptiler. Bir iddiaya göre soylarının tükenmesinin sebebi bu vücut tipinin çok enerjiye gereksinim duyması ve dolayısıyla enerji ve besin yetersizliğinden nufüslarının azalmasıydı. Neandertaller her ne kadar dış görünüş olarak insanı andırsalar da son 50 yıla kadar hep kaba mağara adamları olarak görülmüşlerdi. Son yıllarda bu fikir Neandertallerin de ölülerini gömdükleri, konuştukları, komplike araçlar yaptıkları ve hatta mağaralara sanat eserleri bıraktıkları iddialarıyla değişmeye başladı. Her ne kadar tüm bu iddilaların dayanak noktaları sağlam gibi dursa da bazı bilim adamları ikna olmamış durumda. Örneğin Avrupa’da bulunan Neandertallerin yapmış olduğu mezarların gerçekten dini sebeplerle mi yoksa mesela hayvanları uzak tutmak amacıyla mı yapıldığı hala tartışma konusu. Ya da avlanma araçlarının insanların araçlarının bir taklidi mi yoksa düşünülerek geliştirilmiş araçlar mı oldukları bir muamma. Kimi araştırmacı Neandertallerin de insanlar kadar zeki olduğunu söylemek için daha fazla somut kanıt gerektiğini söylerken kimisi de bu kadar kanıtın böyle bir yargıya varmak için yeterli olduğu kanaatinde. Bu araştırmacılardan en öne çıkanı, İspanya Barselona Üniversitesi’nin Katalan Araştırma Enstitüsü’nde çalışan antropolog Joao Zilhao’ya göre Neandertaller kesinlikle insanlar kadar gelişmiş bir zekaya sahipti: „Bana kalırsa başka kanıta ihtiyaç yok.“

El Castillo’da bulunan resimlerin 40.800 yıllık olduğu düşünülüyordu. İnsanların İtalya civarına ilk gelişi 45.000 yıl önceye rastladığı için araştırmacılar, bunların da insanlara ait olduğunu düşünmüştü. Ancak son analizler eserlerin düşünülenden çok daha eski olduğunu ortaya koyuyor. Bu da eserlerin o tarihte zaten orada bulunan Neandertaller tarafından yapılmış olabileceğini akla getiriyor. Eğer bu iddia kanıtlanırsa, bu gerçekten Neandertallerin zihinsel olarak insana denk olduğunu gösterecek somut bir kanıt olacak, diyor İngiltere Doğa Tarihi Müzesi’nden Chris Stringer. Öte yandan geçen yıl yayımlanan Neandertal genomuna baktığımızda beyin işleyişiyle ilgili önemli genlerde aramızda farklar olduğu ortada diyerek de şüphelerini dile getiriyor.

Bakalım kim haklı, sonuçlar ne gösterecek. İnsanlar kedi, köpek, maymun olsun çoktan soyu tükenmiş bir tür olsun kendisi kadar zeki bir varlık olabileceğini düşünmekten hoşlanmıyorlar. Bu ne yazık ki bilim adamında da sokaktaki adamda da böyle. Kesin yargılarımızı değiştirebilecek miyiz bu sayede acaba?

Kaynakça: Old Masters, Tim Appenzeller, Nature, 2013